Εργασίες Μουσικής: 2021-2022

Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Περιστερίου

Home Προηγούμενο Επόμενο Αρχή

Ατονική Μουσική, Γ΄ γυμν. Εικαστικών

Επιμέλεια παρουσίασης: Λάμπρος Κατσούλης, 20/1/2022

Έντγκαρ Βαρέζ: Density 21.5 (Κομμάτι για φλάουτο)

Β. Χ. (Γ Εικαστικών), 14 Δεκεμβρίου 2021

Βίντεο: Edgar VARÈSE - Density 21.5 -Solo FLUTE

Βαρέζ Εντγκάρ Βικτόρ Ασίλ Σαρλ

(Παρίσι 22 Δεκεμβρίου 1883 – Νέα Υόρκη 6 Νοεμβρίου 1965)

Ήταν γαλλικής καταγωγής Αμερικανός συνθέτης, από τους σημαντικότερους του 20ού αιώνα. Οι ριζοσπαστικές του ιδέες πάνω στον ορισμό της μουσικής, όπως τουλάχιστον την αντιλαμβανόταν ο ίδιος, καθώς και οι «προφητικές» για την εποχή συνθέσεις του, τον κατατάσσουν -δικαίως- ανάμεσα στους πρωτοπόρους εκφραστές της έντεχνης δυτικής μουσικής, ιδιαίτερα μετά την δεκαετία του 1950.

Το κομμάτι

Α) Η Density 21.5 είναι μια σύνθεση για σόλο φλάουτο γραμμένη από τον Έντγκαρ Βαρέζ το 1936. Το κομμάτι συντέθηκε από παραγγελία του Τζόρτζ Μπαρέρ για την πρεμιέρα του, το “platinum flute”.

Β) Ηχογραφήσεις (οι πιο γνωστές)

Επίλογος

Το τραγούδι αυτό μου άρεσε περισσότερο από τα άλλα που άκουσα, επειδή παρά την κάποια “αταξία” που υπήρχε, μιας και το έργο είναι atonic composition, δεν ακουγόταν μη αρμονικό. Ένιωσα αυτή την πυκνότητα που περιγράφεται και στον τίτλο (density) και μπορώ να πω ότι βρήκα ενδιαφέρουσες τις ξαφνικές αλλαγές των νοτών. Τέλος, πιστεύω ότι αυτό που κέρδισα κάνοντας την εργασία αυτή είναι η κατανόηση της ατονικής μουσικής λίγο παραπάνω, μέσα από την έρευνά μου.

Πηγές:

Arnold Schoenberg, Six Little Piano Pieces op. 19

Γ. Κ. (Γ Εικαστικών), 15 Δεκεμβρίου 2021

Βίντεο: James BOYK plays Schoenberg: Six Little Piano Pieces

Arnold Schoenberg

O Άρνολντ Σένμπεργκ (Γερμανία, 13 Σεπτεμβρίου 1874- 13 Ιουλίου 1951) ήταν ένας Αυστριακός και Αμερικανός συνθέτης, μουσικός θεωριστής, δάσκαλος, συγγραφέας μα και ζωγράφος. Είναι ευρέως γνωστός ως ένας από τους πιο καινοτομικούς μουσικούς του 20ου αιώνα, όντας συνδεδεμένος με το κίνημα του εξπρεσιονισμού.

Six little piano pieces -Ιστορικά στοιχεία

Το έργο “Six little piano pieces” είναι ένα σύνολο κομματιών για σόλο πιάνο, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1913 στην UNIVERSAL EDITION στην Βιέννη. Το έργο αυτό συντέθηκε αφότου ο Σένμπεργκ αποφάσισε να ακολουθήσει αυτό το στυλ μουσικής (1908), κατά την περίοδο που δούλευε στο Δεύτερο Κουαρτέτο Εγχόρδων.

Το Six little piano pieces συντέθηκε την ίδια στιγμή που ο Σένμπεργκ δούλευε για την ενορχήστρωση του τεράστιου “Gurre-Lieder” του. Ενώ διατήρησε μια δια βίου αγάπη για την ρομαντική μουσική, η ακραία αντίθεση μεταξύ των κομματιών του για πιάνο και των πιο ρομαντικών έργων του προέρχεται από την μοντερνιστική ανάγκη του να εκφραστεί με διαφορετικό τρόπο. Τα πρώτα 5 κομμάτια γράφτηκαν στις 19 Φεβρουαρίου 1911 και το έκτο στις 17 Ιουνίου. Σημαντικός ερμηνευτής υπήρξε ο Edward Gregson. Το συγκεκριμένο έργο έλαβε θετικές μα και αρνητικές κριτικές στην περίοδο που δημοσιεύθηκε, μα εκτιμήθηκε σε μεγάλο βαθμό ύστερα. Λόγω της χρονιάς δημοσίευσης του έργου, δυστυχώς δεν έχει σωθεί κάποιο βιντεό του.

Ανάλυση

Κάθε ένα από τα 6 κομμάτια είναι αφοριστικά σύντομο και μοναδικό σε χαρακτήρα. Ακολουθώντας την εξπρεσιονιστική αισθητική, κάθε κομμάτι μπορεί να μεταφραστεί ως μία μινιατούρα μιας μακράς σύνθεσης. Ο Σένμπεργκ θεώρησε αυτό το στυλ γραφής ως απαραίτητη συνθετική αντίδραση στη φθίνουσα δύναμη της τονικότητας και αυτό το στυλ σύνθεσης θα επηρέαζε δραματικά τον μαθητή του, τον Anton Webern, τα έργα του οποίου είναι γνωστά για τη συντομία τους. Το έργο πέφτει στην κατηγορία της δωδεκαφωνικής ανάπτυξης. Τα 6 κομμάτια δεν φέρουν μεμονωμένα ονόματα, αλλά χαρακτηρίζονται συχνά από τον ρυθμό τους:

  1. Ελαφρύ, Λεπτό
  2. Αργό
  3. Πολύ Αργό
  4. Γρήγορο, μα Ελαφρύ
  5. Κάπως ζωηρό
  6. Πολύ αργό

Μιας και το “Six little piano pieces” αποτελείται από έξι κομμάτια, αποφάσισα να αναλύσω το πρώτο (Leicht, Zart). Έχοντας ακούσει το τραγούδι, έχω να πω πως το όνομά του πραγματικά αντιπροσωπεύει το τραγούδι, μιας και διατηρεί ένα ιδιαίτερα ήρεμο κλίμα σε όλη του την περίοδο. Το βασικό leitmotif [σ.τ.δ: μοτίβο-θέμα] της μελωδίας αυτής του πιάνου, ήταν η φιλοσοφία του tension and release, όπως ονομάζεται στην μουσική ορολογία. Αυτό σημαίνει πως οι έντονες νότες τείνουν να ακολουθούνται από πιο ήρεμες, δημιουργώντας το αίσθημα της έντασης πριν την χαλαρότητα. Το γενικό συναίσθημα που φαίνεται να προωθεί είναι η ηρεμία, γαλήνη και άνοια. Η χρήση της ατονικής αυτής μελωδίας ως δωδεκαφωνικής [σ.τ.δ: δωδεκαφθογγικής] είναι αρκετά εύστοχη μιας και ανέλυσα το τραγούδι και διαπίστωσα πως χρησιμοποιείται κάθε νότα, φυσική, δίεση ή ύφεση.

Δέχοντας όλα τα παραπάνω υπό εκτίμηση, έχω να πω πως η εργασία αυτή μου φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμη, μιας και με “καλωσόρισε” σε μία καινούργια γκάμα μουσικής. Η κάθε δυσκολία που είχα κατά την περίοδο που συνέθετα αυτό το γραπτό ευτυχώς λύθηκε στην πάροδο των μαθημάτων μουσικής μας που αναφέρονταν στο πεδίο της ατονικής μουσικής.

Πηγές

Arnold Schoenerberg, Peripetie

Ζ. Ι. (Γ Εικαστικών), 15 Δεκεμβρίου 2021

Βίντεο: Peripetie - Arnold Schoenberg

Peripetie ήταν το τέταρτο μέρος από το ‘Five Orchestral Pieces’. Γράφτηκε το 1999, ενώ αναθεωρήθηκε το 1909 και το 1949. Το έγραψε ο Άρνολτ Σένμπεργκ και ο τίτλος του κομματιού προέρχεται από μία ελληνική λέξη που σημαίνει ξαφνικές αλλαγές. Κατά τη διάρκεια του τραγουδιού ο ακροατής μπορεί έντονα να διακρίνει αρκετές ξαφνικές αλλαγές στον ήχο.

Άρνολντ Σένμπεργκ

Γεννήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου στην Βιέννη της Αυστρίας και απεβίωσε τον Ιούλιο του 1951. Ήτανε Αυστριακός συνθέτης και ένιωθε πως η τονική μουσική ήταν πολύ περιοριστική καθώς, όπως πίστευε, δεν μπορούσε να εκφράσει συναισθήματα, ιδίως τα πιο σκοτεινά. H μουσική του είναι αρκετά συναισθηματική και παράφρωνη και είναι κυρίως ατονική. Η μεγαλύτερή του συνεισφορά, θεωρείται η επέκταση των ορίων της τονικότητας, και κυρίως η εισαγωγή της ατονικότητας. Είναι διάσημος για τη θεμελίωση της δωδεκαφθογγικής, μια μέθοδος όπου επηρέασε ευθύτατα τη Σύγχρονη κλασσική μουσική.

Peripetie

Είναι γραμμένο για μεγάλη ορχήστρα, και είναι αρκετά δύσκολο να το παίξει κανείς λόγω των ψηλών και χαμηλών νότων του. Κριτικές από τα σχόλια του βίντεο το χαρακτηρίζουν ως τρομαχτικό, αναπάντεχο και κατά κάποιο τρόπο σχιζοφρενικό.

Το Peripetie ομολογώ πως μου έκανε αρκετή εντύπωση. Ο τρόπος όπου μεταβάλλονται οι τονικότητες είναι πολύ ξαφνικός και έντονος και μου πέρασε το συναίσθημα του φόβου, της αγωνίας και του αναπάντεχου τρόμου. Το κομμάτι αρχιζει με τρόπο ήρεμο, μέχρι δεύτερα μετά να ανεβεί δραματικά η τονικότητα σε σημείο που σε αφήνει με το στόμα ανοιχτό, όχι μόνο η αλλαγή αλλά και η δυνατότητα κάποιου να το επιχειρήσει και να το καταφέρει. Το κομμάτι συνεχίζει με την κούρσα χαμηλών και υψηλών τονικοτήτων, αφήνοντας τον ακροατή με το στόμα ανοιχτό. Το συγκεκριμένο πράγμα που με εντυπωσίασε ιδιαίτερα είναι το γεγονός πως ο Σένμπεργκ κατάφερε να περάσει τη φρίκη και τόσο δυνατό συναίσθημα μόνο με το μέσο του ήχου. Παρόμοια μουσική μπορεί να συναντήσει κανείς σε ταινίες τρόμου, σε στιγμές όπου, στη περίπτωση αυτή, ο θεατής τρομάζει με το συνδυασμό εικόνας και ήχου. Αυτή η εντύπωση δεν ήταν αισθητή μόνο σε εμένα αλλά και στους ανθρώπους στα σχόλια του βίντεο, όπου εξέφρασαν θαυμασμό για το κομμάτι και τα συναισθήματα που κατάφερε να περάσει.

Επίλογος

Ο συνθέτης κατάφερε, κατά τη γνώμη μου, να μεταφέρει έντονο συναίσθημα στον ακροατή και φτιάχνοντας την εργασία αυτή είχα την ευκαιρία να μάθω αρκετά πράγματα όσον αφορά την ατονική μουσική και τον διάσημο αυτό συνθέτη και μουσικολόγο.

Γιώργος Καρακάσης, Αλφαβητόκοσμος

Ντ. Ει. (Γ Εικαστικών), 14 Δεκεμβρίου 2021

Βίντεο: Γιώργος Καρακάσης Μουσικός Αλφαβητόκοσμος

Eίναι Έλληνας συνθέτης, μαέστρος και μουσικολόγος του 21ου αι. Σπούδασε το ωδείο της Βόρειας Ελλάδας το 2008 και έχοντας για μαέστρο τον Κάρολο Τρικολίδη στο νέο ωδείο της Θεσσαλονίκης, διεκδίκησε το πτυχίο του στη ενοργάνωση. Έχει αρκετή προϋπηρεσία και συμμετέχει σε δύο ορχήστρες με την θέση του αρχιμουσικού και μαέστρο.

Γεννημένος το 1974, μεγαλώνει σε μια οικογένεια με αυτοδίδακτους μουσικούς, στοιχείο που τον έφερε πιο κοντά με την μουσική. Από μικρή ηλικία αγαπούσε την σύνθεση στο πιάνο, κάνοντας μικρές παραλλαγές στα κομμάτια τα οποία έπαιζε. Στην ηλικία των 20, ξεκινώντας να εργάζεται, συνειδητοποιεί την ιδιαίτερη σημασία των γνώσεων μουσικής. Αυτό αποτέλεσε κυρίως συντελεστή στην απόφαση του να επανεξετάσει τις θεωρητικές του σπουδές στην αρμονία. Σπούδασε στο εξωτερικό αντίστιξη, φούγκα και σύνθεση, ενώ παράλληλα εργαζόταν σε μουσικές σκηνές στην βόρεια Ελλάδα.

Ο ίδιος θεωρεί σημαντικές στιγμές της μουσικής του καριέρας τις δύο παιδικές όπερες γραμμένες με αλφαβητισμό, που η μία από αυτές διακρίθηκε σε διαγωνισμό. Τώρα, ζει μια αρκετά επιτυχημένη ζωή ως καλλιτεχνικός διευθυντής σε ωδεία, μαέστρος σε ορχήστρες και καθηγητής.

Αλφαβητόκοσμος

Ψάχνοντας ένα κομμάτι ατονικής μουσικής, βρέθηκα σε ένα από τα 12 κομμάτια που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο του κ. Καρακάση “Αλφαβητόκοσμος”. Ένα βιβλίο το οποίο εισάγουν τον αναγνώστη στην ατονική μουσική. Η μελωδίες είναι βασισμένες σε πρωτότυπο σύστημα που η κάθε νότα αντιστοιχεί σε μια δυο γράμματα της αλφαβήτου. Επέλεξα τα κομμάτια του “Αλφαβητοκόσμου”, από τα οποία μπόρεσα να βρω τουλάχιστον πέντε λεπτά της παρουσίασης του βιβλίου στην Θεσσαλονίκη στον καλλιτεχνικό χώρο ΑΒΓΟ, το οποίο εκδόθηκε το 2016.

Στο βίντεο, που βρήκα στην ιστοσελίδα youtube, ο σολίστας Χρήστος Δίγκας μας παρουσιάζει τον αποκαλούμενο “Αλφαβητόκοσμο”. Δυστυχώς, δεν μπόρεσα να βρω κάποια κριτική στο βίντεο ή σε κάποια ιστοσελίδα που να αναφέρεται στον ίδιο τον συνθέτη ή στο βιβλίο του.

Τα κομμάτια όντως θυμίζουν μια αρμονική ατονικότητα και την παιδική ηλικία, καθώς έχουν ένα πιο “πεταχτό” χαρακτήρα. Ακούγοντας της νότες στα πρώτα δύο κομμάτια σου δίνει μια ευχάριστη και παιχνιδιάρικη αίσθηση. Ειδικά το πρώτο (0:15) εκφράζει την αθωότητα ενός παιδιού. Ενώ το δεύτερο (0.43) μια γρηγοράδα και ζωντάνια. Το επόμενο (1.27), χαμηλώνει ελαφρά σε τόνους και η αίσθησή του είναι πιο στενάχωρη, θα μπορούσαμε να την συνδέσουμε με το χρώμα μπλε ή έναν συνδυασμό του γαλάζιου με το γκρι. Ύστερα (3:45), ακούμε μια μελωδία που θυμίζει ελπίδα, απορία και περιέργεια. Στα τελευταία κομμάτια (4.27) διέκρινα μια πιο θλιβερή, θα χαρακτήριζα, μελωδία. Αν και το μόνο όργανο είναι το πιάνο, εκφράζει πολλά συναισθήματα και χρώματα. Ήταν ένα αρκετά ενδιαφέρον άκουσμα, θεωρώ ειδικά φτιαγμένο για να ελκύσει τον κόσμο να δοκιμάσει την ατονική μουσική στο πιάνο.

Χρώματα τα οποία μου θύμισαν:

Πηγές:

Charles Ives, Piano Sonata No.2

Χ. Ο. (Γ Εικαστικών), 14 Δεκεμβρίου 2021

Βίντεο: Ives-Piano Sonata No.2, Concord, Mass., 1840–60

Charles Ives

O Charles Ives γεννήθηκε στις 20 Οκτωβρίου του 1874 και πέθανε στις 19 Μαϊου του 1954, ήταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Σπούδασε στα πανεπιστήμια Γέιλ και Χάρβαρντ και πήγε σχολείο στο Ηοpkins School. Ήταν μουσικός, συνθέτης και λογιστής. Οι γονείς του ήταν ο Goerge Ives και η Mary Elizabeth (Parmelee) Ives.

Υπήρξε ένας από τους πρώτους Αμερικανούς συνθέτες που απέκτησαν διεθνή φήμη αν και η μουσική του αγνοήθηκε σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια της ζωής του και, πολλά από τα έργα του έμειναν ανεκτέλεστα για πολλά χρόνια. Με την πάροδο του χρόνου, ο Ives καθιερώθηκε σταδιακά ως «αυθεντικός Αμερικανός», συνδυάζοντας την αμερικανική λαϊκή και θρησκευτική μουσική παράδοση της νιότης του με την ευρωπαϊκή έντεχνη μουσική, ενώ ήταν ένας από τους πρώτους συνθέτες που απετόλμησαν ένα συστηματικό πρόγραμμα πειραματικής μουσικής, με «προχωρημένες» μουσικές τεχνικές, όπως την πολυτονικότητα, την πολυρρυθμία, τα μικροδιαστήματα κ.ά., προαναγγέλλοντας πολλές μουσικές καινοτομίες του 20ού αιώνα. Πηγές των τονικών «εικόνων» του Άιβς, υπήρξαν οι ύμνοι και τα αμερικανικά παραδοσιακά τραγούδια, η μπάντα της πόλης του στις εορταστικές παρελάσεις, οι βιολιστές των σαββατιάτικων χοροεσπερίδων, τα πατριωτικά τραγούδια, οι συναισθηματικές μπαλάντες στα γκαλά των σαλονιών, και οι μελωδίες του Stephen Foster.

Είναι ο συνθέτης, μεταξύ άλλων, των έργων: Τέταρτη Συμφωνία, Σονάτα Κόνκορντ για πιάνο και του αριστουργηματικού Αναπάντητου Ερωτήματος. Το παράδοξο με τον Ives είναι ότι, όχι μόνον υπήρξε πρωτοποριακός συνθέτης, αλλά ήταν και ευφυέστατος και ευρηματικός σε οποιοδήποτε τομέα της ζωής του καταπιανόταν κατά καιρούς. Υπήρξε χαρισματικός αθλητής και εφευρετικότατος στον τομέα της εκτός μουσικής επαγγελματικής του ζωής.

Piano Sonata No.2

Η Σονάτα No.2, κοινώς γνωστή ως “Σονάτα Κόνκορντ” είναι μία γνωστή Σονάτα για το πιάνο του Charlies Ives. Είναι ένα από τα πιο γνωστά κομμάτια του συνθέτη. Το κομμάτι διαρκεί 45 λεπτά. Κάποιο υλικό στη Σονάτα του Κόνκορντ χρονολογείται από το 1904, αλλά ο Charles Ives δεν ξεκίνησε ουσιαστική δουλειά πάνω της μέχρι το 1909 περίπου και ολοκλήρωσε σε μεγάλο βαθμό τη σονάτα μέχρι το 1915. Η Σονάτα Κόνκορντ δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1920 με μια δεύτερη, αναθεωρημένη έκδοση που εμφανίστηκε το 1947. Είναι αυτή η έκδοση που εκτελείται συνήθως σήμερα. Το 2012 δημοσιεύτηκε μια ανατύπωση της αρχικής αδιόρθωτης έκδοσης του 1920, συμπεριλαμβανομένων των δοκιμίων πριν από μια Σονάτα και με ένα πρόσθετο εισαγωγικό δοκίμιο από τον Stephen Drury του Ωδείου της Νέας Αγγλίας. Ο Ives θυμήθηκε ότι ερμήνευσε μέρη της σονάτας ήδη από το 1912. Ωστόσο, οι πρώτες γνωστές δημόσιες εκτελέσεις της σονάτας μετά τη δημοσίευσή της χρονολογούνται από τον Οκτώβριο του 1920, όταν ο συγγραφέας Henry Bellamann ο οποίος έγραφε και έδινε διαλέξεις για τη νέα μουσική, έπεισε μια πιανίστα ονόματι Lenore Purcell να ασχοληθεί με το έργο. Σύμφωνα με τον Henry και τον Sidney Cowell, έδινε παραστάσεις του συνήθως ένα κίνημα τη φορά σε συνδυασμό με τις διαλέξεις του Bellamann σε όλες τις νότιες πολιτείες από τη Νέα Ορλεάνη έως το Spartanburg στη Νότια Καρολίν.

Ο Λ. Μπερνστάιν έκανε την ηχογράφηση των τεσσάρων σονατών κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1965, η πρώτη πλήρης σειρά των τεσσάρων σονατών για βιολί με την CLEVELAN ORCHESTRA και τον Rafael Druian στο βιολί.

Η Σονάτα για πιάνο Ν. 2 (Concord Massachussets, 1840-1860) (1911-15) είναι ίσως το πιο γνωστό έργο του Charles Ives για σόλο πιάνο (αν και υπάρχει ένα προαιρετικό μέρος για φλάουτο). Ρυθμικά και αρμονικά, είναι τολμηρότατο και φανερώνει τη συνήθεια του συνθέτη στις αναφορές - σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει αναφορά στο εναρκτήριο μοτίβο από την Πέμπτη Συμφωνία του Μπετόβεν-. Περιέχει επίσης ένα από τα πιο εντυπωσιακά δείγματα πειραματισμών του Άιβς: στο δεύτερο μέρος, καθοδηγεί τον πιανίστα να χρησιμοποιήσει ένα κομμάτι ξύλου 37 εκατοστών!) για να παραχθεί ένα «πυκνό», αλλά ταυτόχρονα πολύ ήπιο κλάστερ. Όμως αυτό, όπως και όλα τα εφέ που χρησιμοποιεί ο συνθέτης, δεν είναι προς χάριν εντυπωσιασμού, αλλά τάσσονται στην υπηρεσία του συνόλου, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της πιανιστικής φιλολογίας του 20ού αιώνα.

Ανάλυση

Στο τραγούδι ακούμε τα όργανα: πιάνο και βιολί. Στα πρώτα τριάντα περίπου λεπτά του τραγουδιού το πιάνο ακούγεται πολύ βαριά και μετά για κάτι δευτερόλεπτα χαμηλώνει και μετά ξαναρχίζει δυνατά σαν να δίνει έκφαση σε κάτι. Στον χρόνο 2:50 χαμηλώνει μετά ανεβάζει λίγο ρυθμό και στον χρόνο 3:04 χαμηλώνει εώς τον χρόνο 3:16 που μετά έχει σκαμποανεβάσματα.

Από τον χρόνο 29:21 εώς τον χρόνο 30:40 ήταν το αγαπημένο μου μέρος γιατί δεν είχε ένταση σε χαλάρωνε και με κάποιο τρόπο σε έκανε να ξεχνιέσαι.

Επίλογος

Η εργασία που μας βάλατε για την ατονική μουσική μου φάνηκε σχετικά εύκολη αλλά λίγο δύσκολη γιατί σε κάποια σημεία της εργασίας δεν μπόρεσα να βρω κάποια πράγματα που μας ζητήσατε.

Πηγές:

Home Προηγούμενο Αρχή Επόμενο

Lambros Katsoulis, ©2022